Een spiritusbrander zelf maken

Stel je eens voor: je bent onderweg op een heerlijke kanotocht, fietstocht, of noem maar op, en je vindt een mooi plekje voor een pauze. Een goed moment voor een geurig bakje koffie!

Maar hoe kom je daaraan? Koffie uit de thermos is na een uurtje niet meer zo lekker en van oploskoffie moet je ook maar houden. Dus wat doe je, je haalt je spullen tevoorschijn en maakt lekker verse koffie.

Mmm, heerlijk *.

Terug naar de werkelijkheid.
Je hebt iets nodig waarop je koffie kunt zetten, en dat gaan we nu maken. In deze workshop maak je je eigen spiritusbrander (niet het koffiepotje, dat is een héél andere workshop).

Waarom een spiritusbrander?

Spiritusbranders zijn makkelijk te gebruiken, betrouwbaar en stil. Omdat ze vrij eenvoudig zijn kan er weinig aan kapotgaan. De brandstof is niet duur en overal te koop, en komt uit hernieuwbare bronnen.
Spiritusbranders bestaan al meer dan een eeuw en worden in veel soorten gemaakt. En als je er zelf een maakt kost hij bijna niets.

Er zijn veel mogelijkheden om zelf een brander te maken. Deze workshop gaat uit van een model dat eenvoudig en snel te maken is, vlot werkt en waarvoor je geen aparte pannendrager nodig hebt.

We maken de brander van één drankblikje. Wat erin heeft gezeten maakt niet uit. Ook de maat is niet erg belangrijk, maar voor het gemak gaan we uit van het meest voorkomende formaat van 330 ml, dit zijn de blikjes vooraan op de foto.

• Maken en gebruiken van de spiritusbrander is voor eigen risico.
• Dit is knutselen voor gevorderden.
  Alleen geschikt voor volwassenen of onder voortdurend toezicht van een volwassene.
• Om de brander te maken werk je met scherp gereedschap en de randen van blikjes kunnen scherp zijn.
• Let goed op dat je je niet snijdt.
• Als je voorzichtig werkt is er bijna geen gevaar, maar je moet oppassen.
  Werk dus rustig en geconcentreerd.
• De spiritusbrander werkt op spiritus en op bio-ethanol.
  Gebruik nooit (echt nooit) een andere brandstof, want dat is gevaarlijk.
• Gebruik deze brander alleen buiten op een onbrandbare ondergrond en zorg ervoor dat de brander stabiel staat, ook met een koffiepotje, pannetje of iets anders er op.
• Vul de brander alleen als hij koud is, en vul hem nooit (echt nooit) bij.
• Een spiritusvlam is bij daglicht bijna niet zichtbaar. Pas daarom na het aansteken altijd goed op en controleer of de vlam brandt.
• Pas goed op met een werkende brander. Houd voldoende afstand, want de vlam kan groter zijn dan je denkt. Wees steeds voorzichtig.
• Doof de vlam alleen door de brander af te dekken en wacht met aanraken tot de brander is afgekoeld.  

Wat heb je nodig?

materiaal

• een drankblikje, zonder deuken of butsen.

Drink het blikje leeg en spoel het even om.
Omspoelen is niet verplicht maar het helpt tegen de plakkerige restjes.

gewoon gereedschap

• een scherp hobbymes
• een schaar
• een watervaste viltstift
• een lineaal

speciaal gereedschap

• een stukje metaaldraad van 2 à 3 mm doorsnee
  (om groeven te maken)
• een paar blokjes hout (om verschillende hoogtes af te tekenen met de viltstift)

Voor deze workshop is een speciaal blokje gemaakt van 30 bij 45 mm.
Als je een dunne viltstift op de smalle en brede kanten legt komt de punt “ongeveer-precies” op een hoogte van 35 en 50 mm uit, zoals in de beschrijving hieronder staat.
Op het blokje is ook een metaaldraad vastgemaakt van 2,5 mm – dat is handiger dan een los stukje.

Aan de slag

Meten en aftekenen.

• Leg de viltstift plat op een blokje hout, zodat de punt op 50 mm boven je werkblad is.
• Zet je blikje op de bodem en draai het langs de punt van de stift zodat je een streep over de omtrek maakt.
• Zet je blikje op z’n kop en maak nog een streep over de omtrek.
• Leg de viltstift op een blokje hout zodat de punt op 35 mm boven je werkblad is.
• Zet je blikje weer op de bodem en maak een derde streep over de omtrek.

Haal de bovenkant en de onderkant van elkaar.

• Neem het hobbymes en maak een insnijding van een paar centimeter over de middelste van de drie strepen op het blik. Werk voorzichtig, zodat er geen deuk ontstaat.
• Neem de schaar en knip het blik verder door over de middelste streep.

Maak de delen op maat.

Knip het bovenste en het onderste deel van het blik nauwkeurig af langs de andere strepen.
Je hebt nu de twee delen die samen de brander gaan vormen.
Op de foto zie je de twee delen: het onderste deel met het rode vlak en het bovenste deel met het blauwe vlak.

Groeven maken.

Om de brander af te maken moet je het bovenste deel in het onderste deel zetten. Dat gaat niet zomaar, want de twee zijn even wijd. Daarom maken we groeven in het bovenste deel. Het bovenste deel wordt daardoor smaller en de groeven zorgen ook voor de goede werking van de brander.

• Leg het stuk metaaldraad op je werkblad, of pak het speciale blokje.
• Leg het bovenste deel van het blikje op de metaaldraad, zo dat de draad in verticale richting onder het bovendeel ligt. Controleer de richting: ligt het blikje goed recht?
• Druk met je vingers aan de binnenkant van het blik, zodat het materiaal om de draad heen vouwt. Je hebt nu de eerste groef in het blik gemaakt.
• De groef moet van de geknipte rand lopen tot in de “schouder” van het bovendeel.
  Controleer dit en werk de groef bij als dat nodig is.
• Maak een tweede groef aan de andere kant, precies tegenover de eerste groef.
• Maak de derde en de vierde groef, deze liggen precies tussen de eerste en de tweede in.
• Ga verder met groeven maken tussen de bestaande groeven totdat je acht groeven hebt gemaakt, regelmatig verdeeld over de omtrek van het bovendeel.

Bijna klaar

Het bovendeel moet nog een beetje bewerkt worden. De (ongeveer) onderste centimeter van het bovendeel moet naar binnen gebogen worden, dat gaat het best als je de rand inknipt zodat een rij lipjes ontstaat.

Teken de hoogte af: zet de viltstift op circa een centimeter van de rand tegen het blik, houd de stift recht door met je vingers te steunen en teken een streep rondom.

Pak de schaar en maak knipjes in de onderrand tot aan de streep, ongeveer een halve centimeter van elkaar.

Ga de hele rand langs tot je helemaal rond bent geweest. Buig de lipjes een klein beetje naar binnen.

Zet de twee helften in elkaar.

• Zet het bovenste deel in het onderste deel. Dit is even priegelen!
• Druk het bovenste deel zachtjes verder in het onderste deel, de lipjes moeten tot aan de bodem komen.
• Controleer of de twee delen strak en recht in elkaar passen.
  Als het niet helemaal strak past, druk dan de verticale groeven van binnen uit een beetje plat (maar niet helemaal).
• Kijk naar het resultaat: bij het blikje dat we hebben gebruikt ziet het er mooier uit als we het rode deel van de opdruk strak laten aansluiten.

Klaar

De spiritusbrander is klaar voor gebruik.

Gefeliciteerd! Van een leeg drankblikje heb je een nuttig gebruiksvoorwerp gemaakt.

En verder …

Je hebt nu een handige spiritusbrander. Maar zoals het meestal gaat in de wereld, om hem goed te gebruiken heb je nog een paar andere dingen nodig.

Voor potten en pannen moet je zelf zorgen.
De brandstof en een paar hulpstukken worden hierna beschreven.

Wat heb je nog nodig?

Brandstof

De brander die je hebt gemaakt werkt op spiritus of bio-ethanol. Dit zijn twee woorden voor (ongeveer) dezelfde brandstof. In deze handleiding gebruiken we steeds het woord “spiritus” voor beide brandstoffen.
Spiritus is algemeen te koop in supermarkten en veel andere winkels.
Gebruik nooit – echt nooit – een andere brandstof, want dat is gevaarlijk.

Als je niet met een hele fles spiritus op weg wilt, kun je ook een kleine hoeveelheid meenemen in een frisdrankfkesje, zoals op de foto’s. Gebruik een stevig exemplaar. Haal het etiket er af en plak er een nieuw etiket op om duidelijk te maken wat de inhoud is, geef duidelijk aan dat spiritus giftig en niet drinkbaar is.

Wat is het?
Spiritus bestaat voor 80% tot 95% uit alcohol, en is niet geschikt voor consumptie. De rest bestaat bijna helemaal uit water. Spiritus is ondrinkbaar gemaakt door toevoeging van (giftig) methanol, geurstoffen, een braakmiddel en vaak een kleurstof.

Windscherm

Een spiritusbrander is gevoelig voor wind en waait makkelijk uit. Gebruik een windschermpje dat je maakt van bijvoorbeeld een aluminium saladeschaaltje of van een ander blikje. Een stukje van 10 bij 20 cm is genoeg.

Doof- en opvangblikje

Als de koffie is gezet of het water kookt, gaat de brander niet vanzelf uit. Omdat de brander open is aan de bovenkant, kun je hem ook niet uitblazen.
Doof de vlam door er een ander blikje overheen te zetten en zo de zuurstoftoevoer af te sluiten.

Tip: blikjes van tonijn passen goed, of kattevoer, of pâté. Of andere: kijk in de supermarkt goed rond naar passende blikjes. Je loopt nooit meer op dezelfde manier langs de conserven.

Dit is je complete uitrusting voor een geurig vers bakje koffie onderweg.

• Het gebruik van de spiritus­brander is voor eigen risico.
• Gebruik de brander uitsluitend buiten, en op een stabiele onbrandbare ondergrond.
• Volg de aanwijzingen in het “verstandige hoekje” aan het begin van deze handleiding.

Het gebruik van de spiritusbrander

• Zet de brander op een vlakke, stevige, niet brandbare ondergrond. De brander moet stabiel staan.
• Vul de brander voor een derde deel met spiritus.
  • Vul de brander alleen als hij koud is.
  • Vul een brandende spiritusbrander nooit bij! Dat veroorzaakt een gevaarlijke steekvlam.
• Steek de spiritus aan met een lucifer, aansteker of vuurstaal, en wacht even.
• Binnen een halve minuut zie je dat de vlam niet alleen in het midden brandt, maar er komen ook vlammen aan de buitenkant, waar de groeven zitten. De brander is nu voorverwarmd en je kunt je koffiepotje op de brander zetten. Een paar minuten geduld en prrr, je hebt geurige verse koffie.

• Doof de vlam.
• Let op: deze brander kun je niet uitblazen!
• Doof de vlam door er een blikje overheen te zetten zoals op de foto hiernaast. De vlam gaat binnen een halve minuut vanzelf uit.

Het voordeel is dat je met dat blikje de overgebleven spiritus makkelijk opvangt.

• Laat de brander afkoelen.
  Als de brander is afgekoeld kun je hem veilig aanraken.

Na gebruik is er vaak nog wat spiritus over.

Geniet van je koffie*.

* Geen trek in koffie? Natuurlijk is de brander ook geschikt om warm water te maken voor thee of een andere drank.
Dan gebruik je geen koffiepotje, maar een keteltje, een pannetje of een metalen mok.