het is tien over half twee

Als je dit leest is het waarschijnlijk helemaal geen tien over half twee. Zo gaat het nu eenmaal, de titel van dit stukje staat vast en de tijd verandert elk ogenblik. Om te kunnen zien hoe dat gaat, is de klok uitgevonden. Op een klok kun je zien of het inderdaad tien over half twee is, of een ander tijdstip.

Er zijn mensen die klokken verzamelen. Niet om te zien hoe laat het is (denk ik) want daarvoor heb je aan een klok genoeg, misschien twee, of aan drie als je heel erg van zekerheid houdt.
Een verzameling kan verwarrend zijn want zodra je de laatste klok hebt bekeken kan de eerste alweer een andere tijd aangeven. En die laatste doet dat natuurlijk ook, als het een goede is.

Zo, dat was de inleiding. Persoonlijk gebruik ik een klok alleen om de tijd te weten, verzamelen doe ik ze zeker niet.

Toch heb ik nu een aantal klokken. Niet voor de heb of zo, maar omdat ik het leuk vond om ze te maken. Mijn nieuwste klokken zijn allemaal exemplaren van één type, de tekstklok. En dat verklaart de titel van dit stukje, een tekstklok geeft de tijd weer alsof iemand hem voorleest.

Een ouderwetse klok met wijzers komt daarvoor handen te kort, maar met een computer en een scherm is een tekstklok heel goed mogelijk.

De computer is een klok geworden. Je kunt er niet meer mee tekstverwerken of surfen. Dat geldt overigens ook voor het letterscherm, die klok ziet er anders uit maar ook daarin zit een computer.

De computer die ik heb gebruikt is een Raspberry Pi. Ik denk dat je zo ongeveer iedere* computer kunt gebruiken om een klok te maken, maar deze had ik al en het is leuk om met deze computer te werken. Ik heb een programma geschreven dat de tijd omrekent naar woorden. Dat is interessant om uit te zoeken en, als je er eenmaal aan begonnen bent, niet eens zo heel moeilijk.

* Inderdaad, later heb ik ook versies gemaakt op een pc en een arduino.

nederlandse tijdweergave

De Nederlandse manier om de tijd aan te geven kent een paar eigenaardigheden. In veel andere talen zeg je het is zoveel uur en zoveel minuten of het is zoveel minuten voor zoveel uur en dan deel je de tijd in in halve uren. In het Nederlands pakken we dat niet zo simpel aan. Wij gebruiken een merkwaardig mengsel van uren, halve uren en kwartieren.

• De eerste vijftien minuten na het hele uur lopen we in de pas met de rest van de wereld. Joepie.
• Maar dan! Als er een kwartier voorbij is beginnen we vast naar het volgende uur toe te rekenen. Het is dan veertien minuten voordat het een half uur is tot het volgende hele uur. Watte?
• Bijna drie kwartier van tevoren beginnen we al naar het volgende uur te verwijzen. Waarom dat zo is? Geen idee, misschien willen we zo graag op tijd zijn dat we al lang van tevoren naar het komende uur kijken.
• Gekker kan niet zou je zeggen, maar het kan wel en we doen het ook.
  Als het minder dan een half uur tot het volgende hele uur is maar meer dan een kwartier, dan hebben we het er over hoe lang het geleden is dat het een half uur voor het volgende hele uur was. Huh?
• Het laatste kwartier lopen we dan weer in de pas met de rest van de wereld. Pfff!

Bekijk je onze tijdweergave gedurende het hele uur, dan valt het eigenlijk wel mee. Deel de klok maar overdwars doormidden zodat we een bovenste en een onderste helft hebben.

• Het bovenste halve uur op de klok doen we braaf mee met iedereen.
• Het onderste halve uur gaan we lekker gek onze eigen gang.

Je moet er daarbij aan denken dat we in de bovenste helft verwijzen naar het hele uur dat het dichtst bij is, en in de onderste helft naar het volgende hele uur.

Dat is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Mensen die Nederlands als tweede taal leren, hebben er vaak een hele klus aan.
Ook voor kinderen die vooral in beelden denken is het niet makkelijk. Daarom zijn er voorbeeldklokken te koop om het op “onze” manier te leren.

Als je het iets makkelijker aan wilt pakken kun je er aan denken naar België te verhuizen, want in het Vlaams is een tijdstip als vijfentwintig voor drie helemaal niet vreemd.

nu weten we hoe het zit, en dan?

Met al deze kennis in het achterhoofd gaan we terug naar de letterklok.
We willen zien hoe laat het is, maar hoe willen we dat eigenlijk zien?

heel precies

het is veertien minuten en eenenveertig seconden voor half acht

De tijd is natuurlijk tot op de seconde bekend en een computer heeft daar helemaal geen moeite mee. Maar word je gelukkig van een klok die de tijd zo aangeeft? Waarschijnlijk niet. In je hoofd reken je dan toch weer uit dat het juist kwart over zeven is geweest.

in blokken van vijf

De meeste letterklokken geven de tijd aan per vijf minuten. De klok zou anders erg groot worden. Ieder vijf minuten verspringt de klok en dan geeft hij dus vijf minuten de tijd aan, bijvoorbeeld

het is tien voor half acht

Is per vijf minuten niet onhandig? Niet echt, in de praktijk is het geen gemis als je niet op de tel weet hoe laat het is. Meestal heb je er genoeg aan als je ongeveer weet hoe laat het is en niet tot het laatste moment wacht.
Komt het er op aan en wil je die ene minuut goedmaken, dan moet je gewoon harder lopen. Of eerder op de klok kijken natuurlijk.

of ongeveer-precies

Mijn klok werkt volgens het ongeveer-precies principe. De basis is een blok van vijf minuten.

Omdat het natuurlijk nooit vijf minuten lang tien over half twee is, of vul maar in, geeft mijn klok de ongeveer-precieze tijdrekening weer, waarin het bijna, precies, of voorbij een tijdstip is. Dat werkt goed.

Terwijl ik zit te schrijven zie ik dat het even na kwart voor drie is, en hoewel de klok het niet met zoveel woorden aangeeft weet ik dat het tijd is om boodschappen te doen.